Potaknut nedavno objavljenim tekstom na Školegijumu baziranom na anketi provedenoj među studentima i studenticama Filozofskog fakulteta u Sarajevu i Odsjeka za Matematiku na Prirodno-matematičkom fakultetu u Sarajevu, s ciljem da se provjeri koliko studenti/ce znaju i koje informacije imaju o Galileu Galileju, odlučio sam da isto to uradim ispitujući učenike/ce devetih razreda osnovne škole Safvet-beg Bašagić u Brezi. I u ovom slučaju postavljeno je identično pitanje, a ono je glasilo: Ko je bio Galileo Galilej i šta znate o njemu? I gdje ste to naučili?
Kako se radi o dosta „bogatoj“ ličnosti, jedan od nusprodukata jeste i postojanje više mitova, odnosno laži o njemu. Prema odgovorima koje su učenici ponudili, zaključuje se da su neki od tih mitova došli i do njih. Zbog slikovitog prikaza, evo nekoliko informacija koje su oni ponudili:
- Galileo Galilej je rekao da je Zemlja okrugla i da se okreće oko Sunca, njega su zbog toga htjeli da ubiju.
- Galileo Galilej je bio naučnik koji je otkrio heliocentrični sistem. To znači da se sve vrti oko Zemlje, ali to je bilo netačno.
- Galileo Galilej je rekao da se Zemlja okreće oko svoje ose i rekao je da je Zemlja okrugla, što u početku neki nisu prihvatali.
- Galileo Galilej je iz Grčke, tvrdio je da je Zemlja okrugla i da se okreće oko svoje ose.
- Rekao je da se sve planete okreću oko Zemlje, ali je tvrdnja bila pogrešna nakon što se saznalo da se planete okreću oko Sunca. I rekao je da je Zemlja okrugla.
Dakle, riječ je u najmanju ruku o šturim informacijama, a veći dio od ukupnog broja ispitanih učenika nije ponudio nikakav odgovor na postavljena pitanja. Pomenuti članak, objavljen ranije na portalu Školegijum, uspješno je srušio standardne mitove koristeći se prije svega provjerenim historijskim podacima.
Naime, Galilej se rodio 1564. godine, a detalji tvrdnje Nikole Kopernika o heliocentričnom sistemu objavljeni su 1539. godine, dakle dosta prije Galileovog rođenja. Poznato je da je i Arhimed sa svojim učenicima pričao o tome. Prema tome, Galilej je mogao samo da raspravlja o ovom modelu, kao i o geocentričnom ili bilo kojem drugom. To znači da ipak nije došlo do novih otkrića i dokaza, mada je Galileo dao značajan doprinos raspravi svojim teleskopskim posmatranjima. Pitanje heliocentričnog sistema ostalo je na pozornici i dugo poslije njegove smrti.
Tragajući za mitovima stiče se dojam da je život Galileja zapravo sinonim za borbu između napredne i moderne nauke i zaostale crkve i njenih učenja. On zaista jeste izveden pred crkveni sud ili inkviziciju i to zbog zastupanja ideja Nikole Kopernika o heliocentričnom sistemu. Prvi put je pred papu došao 1611. godine, a izvještaji pokazuju da nije bio dočekan kao smrtni neprijatelj. Pored toga, Rimska Accademia dei Licei nije imala mnogo primjedbi na Galileov rad pa su 1613. godine njegov tekst poslali na štampanje. Vjerovatno najpoznatiji od svih jeste mit o spaljivanju na lomači. Ne samo da nije bilo spaljivanja ili osude na lomaču, nego ne postoje ni oni podaci koji bi svjedočili o bilo kakvoj torturi provedenoj nad popularnim naučnikom. Postoje navodi da je konačna presuda bila sljedeća: Osuđujemo te na formalnu kaznu zatvora Svetog Uficija na rok koji budemo našli za shodno. Poslije je i ova odluka promijenjena pa je Galileo osuđen na internaciju u vrtu Trinita dei Monti, a nedugo potom papa mu je dopustio da se vrati u rodnu Firencu gdje je ostao do kraja života. Taj period je u naučnom smislu bio plodan, budući da je uspio da dovrši svoje posljednje djelo Dijalog o dvjema naukama (statika i mehanika). Umro je 1642. godine i sahranjen u crkvi Santa Croce u Firenci, gdje mu je poslije podignut i spomenik.
Kada se uporede studentski i učenički odgovori primijeti se razlika u nešto širim odgovorima studenata, ali i detaljnijim u smislu da su iznosili podatke o njegovom porijeklu, naukama koje je proučavao, odnosu sa crkvom i slično. Međutim, struktura odgovora je ipak većim dijelom ista, a razloge možemo tražiti u istom izvoru informacija (TV emisije, dječije enciklopedije, internet i školski udžbenici). Razlozi niskog nivoa znanja i popularnosti navedenih mitova ostaju nam nepoznati, posebno kada uzmemo u obzir da se o Galileu Galileju uči iz različitih predmeta (historija, geografija, fizika, filozofija...). Takođe, njegova ličnost je dio opšte kulture i nešto se više obrađuje kroz srednjoškolsko obrazovanje.
Ono što su ispitani učenici mogli saznati kroz udžbenik koji koriste [1] jesu tačne, ali istovremeno i oskudne informacije, jer ne postoji posebno poglavlje koje obrađuje njegovu ličnost, nego je pomenut u svega nekoliko rečenica u sklopu lekcije koja govori o industrijskoj revoluciji. Jedino je istaknut njegov doprinos ubrzanom razvoju nauke, bez isticanja bilo kojih drugih informacija, tako da jedan od osnovnih zadataka nastavnika historije ostaje da obrati posebnu pažnju tokom predavanja i predstavi nešto širu sliku. Možda je rješenje da se politička historija, koja je obrađena nešto obimnije, izjednači sa ovom tematikom. Taj dio je i manje zanimljiv osnovcima, dok se Galileo Galilej može itekako predstaviti na zanimljiv način. Uostalom, nije Galileo izdvojen slučaj; Isak Njutn, Nikola Kopernik, Vilijam Šekspir i mnogi drugi velikani spomenuti su samo usputno. Definitivno, problem leži i u malom broju časova historije. Neka ovo bude svojevrsni dokaz da se ne radi o nebitnom predmetu te da je nužno izbalansirati obim gradiva s brojem časova.
[1] Historija – udžbenik za osmi razred devetogodišnje osnovne škole, Edis Dervišagić; Hadžija Hadžiabdić, Bosanska knjiga, Sarajevo, 2011.
