Na časovima književnosti često posežem za debatom kao sredstvom obrade nekih životnih tema koje se nameću u književnom djelu, odnosno lektiri, ali i nevezano za to, jer je debata rasprava u kojoj učesnice i učesnici iznose mišljenje i argumente, tumače, obrazlažu i prosuđuju. Kao dokaze i potvrde mišljenja ili argumente iznose citate, dokumente, statističke podatke, općeprihvaćene činjenice, spoznaje i moralne sudove, pa mi se to čini kao zgodan način da provjerim kako moji đaci razmišljaju.
Kako priprema za raspravu zahtijeva analizu i udubljivanje u određenu temu, kao i znatnu količinu kritičkog mišljenja, debata u nastavi nudi učenicima mnogo više od bojnog polja za mjerenje snage argumenata. Dobro razrađena i vođena, omogućava im da se suprotstave, istraže i bolje razumiju različite, pa i oprečne stavove. Tokom pripreme i same debate usvajaju znanja kojima mogu argumentirati stav koji zastupaju, što ne mora značiti da je to i njihovo osobno mišljenje, pa je ona često jedinstvena prilika za učenje, kada đaci zauzimaju poziciju sličnu advokatskoj. Debata razvija sposobnost komunikacije i saradnje, razvija govorne vještine, jača motivaciju, znatiželju i socijalne vještine, te je zabavna i vrlo učinkovita tehnika učenja.
Ibzenova drama Nora ili Lutkina kuća dobar je primjer da predstavim kako debata funkcioniše u praksi.
Tokom dva časa učenice se upoznaju s biografijom pisca Henrika Ibzena, značajem njegovog cjelokupnog stvaralaštva, kao i drame Nora ili Lutkina kuća, te razgovaraju o pročitanom djelu i o kontroverzama koje je izazvalo kada je prvi put odigrano. Razmatraju i jedan od naziva drame – Lutkina kuća – kao metaforu i u kontekstu djela, ali i u kontekstu savremenog društva. Tako se nametne tema emancipacije žene, odnosno završni dio drame u kojem Nora napušta muža i ide da postane čovjek. Predvidio sam da opravdanost njenog postupka bude okosnica debate.
Za debatu smo napravili pripreme: podijelili se u timove: A – afirmacija i N – negacija, S – sudije i P – porota, i svi učesnici su dobili jasne upute i zaduženja za naredna dva časa, koliko je predviđeno da traje debata. Zadatak afirmacijske skupine je da opravda Norin postupak, odnosno njen odlazak od muža i djece, i definisan je raspored zadatka:
A1 – daje uvodnu riječ, iznosi u kratkim tezama argumente koje će izlagati članovi ekipe;
A2 – detaljno izlaže prvi argument u odbrani Norinog postupka;
A3 – detaljno izlaže drugi argument u odbrani Norinog postupka;
A4 – detaljno izlaže treći argument u odbrani Norinog postupka;
A5 – daje završnu riječ o slučaju kojim se bave debatanti, zaokružuje čitavo izlaganje svog tima.
Zadatak negacijske skupine je da Norin postupak prikaže neopravdanim i za to pokaže argumente, a raspored je:
N1 – daje uvodnu riječ, iznosi u kratkim tezama argumente koje će izlagati članovi ekipe;
N2 – detaljno izlaže prvi argument u osudi Norinog postupka;
N3 – detaljno izlaže drugi argument u osudi Norinog postupka;
N4 – detaljno izlaže treći argument u osudi Norinog postupka;
N5 – daje završnu riječ o slučaju kojim se bave debatanti, zaokružuje čitavo izlaganje svog tima.
Uloga sudaca (ima ih troje) je da u toku prvog sata debate prate, analiziraju i bilježe teze iz izlaganja svih učesnika i učesnica i da rukovode suđenjem (S1 – glavni sudija), a u toku drugog sata da postavljaju pitanja učesnicima debate i daju ocjenu rada grupe i pojedinaca, predlažući ocjenu za svakog pojedinog člana koju profesor može, ali ne mora uvažiti.
Zadatak porote je da prati rad debatanata i u toku drugog časa članovima afirmacijske i negacijske ekipe postavlja pitanja u vezi s temom, ukoliko ih bude imala.
Učesnici prilikom postavljanja pitanja i davanja odgovora imaju mogućnost za konsultacije u trajanju od 30 sekundi, a vrijeme konsultacija prate suci.
Upadanje u riječ onima koji izlažu je zabranjeno.
Uloga predmetnog nastavnika je da koordinira radom i usmjerava rad timova.
Raspored izlaganja na prvom času debate je sljedeći:
- A1 (izlaganje prvog člana afirmacijske ekipe),
A1 ← N5 (peti član negacijske ekipe može postaviti pitanje prvom članu afirmacije),
- N1 (izlaganje prvog člana negacijske ekipe),
N1 ← A5 (peti član afirmacijske ekipe može postaviti pitanje prvom članu negacije),
- A2 – (izlaganje drugog člana afirmacijske ekipe),
A2 ← N4 (četvrti član negacijske ekipe može postaviti pitanje drugom članu afirmacije),
- N2 (izlaganje drugog člana negacijske ekipe),
N2 ← A4 (četvrti član afirmacijske ekipe može postaviti pitanje drugom članu negacije),
- A3 (izlaganje trećeg člana afirmacijske ekipe),
A3 ← N3 (treći član negacijske ekipe može postaviti pitanje trećem članu afirmacije),
- N3 (izlaganje trećeg člana negacijske ekipe),
N3 ← A3 (treći član afirmacijske ekipe može postaviti pitanje trećem članu negacije),
- A4 (izlaganje četvrtog člana afirmacijske ekipe),
A4 ← N2 (drugi član negacijske ekipe može postaviti pitanje četvrtom članu afirmacije),
- N4 (izlaganje četvrtog člana negacijske ekipe),
N4 ← A2 (drugi član afirmacijske ekipe može postaviti pitanje četvrtog članu negacije),
- A5 (izlaganje petog člana afirmacijske ekipe),
A5 ← N1 (prvi član negacijske ekipe može postaviti pitanje petom članom afirmacije),
- N5 (izlaganje petog člana negacijske ekipe),
N5 ← A1 (prvi član afirmacijske ekipe može postaviti pitanje petom članu negacije).
Suci zaključuju prvu etapu debate.
Na drugom času predviđeno je:
- unakrsno ispitivanje (grupno ispitivanje članova suprotne ekipe u trajanju od po 10 minuta za svaku ekipu, uz korištenje kratkih konsultacija),
- pitanja sudaca svim učesnicama (svaki od tri suca ima 5 minuta),
- pitanja članova porote (predviđeno vrijeme je 5 minuta) i
- ocjena i analiza rada svih učesnika i presuda Nori na način da svaki sudac pojedinačno iznosi analizu.
Ciljevi, kao i koristi debatiranja u ovom primjeru, i općenito, jesu uključenje đaka u interaktivno učenje putem istraživanja o djelu – radnja; problem historijskog konteksta (ambijenta) u drami; ideje socijalno-moralnog odnosa muškarca i žene; razvijanje smisla za socijalno-moralni položaj savremene žene; formiranje i razvijanje smisla za odgovornost u radu; razvijanje smisla i želje za timskom (grupnim) istraživanjem; razvijanje kritičkog, logičkog i stvaralačkog mišljenja; razvoj sposobnosti za doživljavanje i obrazlaganje književnog djela.
Pored Nore, redovno u nastavi u gimnaziji i u ekonomskoj i tehničkoj školi debatu primjenjujem uz roman Zločin i kazna, pa raspravljamo na temu može li se opravdati zločin kojim bi se ispravile društvene nepravde ili na teme: emancipacija žene donijela je napredak; nastavni planovi u srednjim školama su dobri.
